Αιμίλιος Αναδρομάρης: Οι Χειρονομίες στη Βυζαντινή Ψαλτική

Κείμενον του μεγάλου ίσου
ήγουν οι χειρονομίες
στη βυζαντινή ψαλτική  (*), (**)

Ίσον
Ολίγον
Οξεία
Πεταστή, και Διπλή
Κράτημα
Κρατημοκατάβασμα
Τρομικόν
Στρεπτόν
Θες και Απόθες
Θεματισμός
Όρθιον
Ουράνισμα
Σείσμα
Τρίχισμα
Σύναγμα
Κύλισμα
Στραγγίσματα
Κρούσμα
Άλλον Ανάβασμα,
και Κατάβασμα Άλλον
Ψηφιστοκατάβασμα
Παρακάλεσμα
Απορροή
Αντικένωμα
Αντικενωκύλισμα
Αργοσύνθετον
Κολαφισμός
Κούφισμα
Κρατημοκούφισμα
Τρομικοπαρακάλεσμα, και Παρακλητική
Σείρμα, και Έτερον
Δαρμός, τούτο λέγεται Αντικούντισμα
Χόρευμα, Έτερον, Όμοιον
Σύνθεσις του Μεγάλου Άσματος
ετέρα Σύνθεσις εξ αυτών
Έτερον
Βυθόν
Γρόνθισμα
Κλάσμα
αμφότερα χαιρετισμός, και Βαρεία ομού
Πίασμα
Ηχάδην ό λέγεται Διπλοπέλαστον
Θέμα απλούν, τέλος στιχηρού εν αυτώ
Βαρύς
έτερος Βαρύς Τετράφωνος
Ανάπαυμα
Δαρτά.
Ταύτα άπαντα μετά Επεγέρματος
Σταυρός
Ανάπαυμα σήμερον
Νε
Γορθμός
Διπλοπέλαστον
Φθορά
Έξαρξις
Γοργόν
Αργόν
και Πρόχες μαθητά

πνεύματα τέσσαρα
επτά φωναί
διπλασμός

και τρία κρατήματα εντέχνως συντεθέντα
παρά Ιωάννου του Κουκκουζέλη και Μαΐστορος


Οι Χειρονομίες στη Βυζαντινή Ψαλτική

(*) Σημ. 1
«Εκεκλήρωτο γαρ εν εκάστω των ναών τάγματα ιερέων, και
αναγνωστών συστήματα, δι’ ων η των ασμάτων σπυδάζεται
υμνωδία, αμοιβαδόν τους στίχους αλαλάζοντες και ταίς
χειρονομίαις των μελών τους φθόγγους διατιθέντες,
και μεγάλην τινά και αξιοθέατον χορείαν συνιστώντες,
τω δε είδει της αστραπτούσης στολής τας των ορώντων
θέλγοντες όψεις, και τη τεχνωμένητων ψαλμών λύρα
την ακοήν κατατέρποντες».
         Ιωάννης Καμενιάτης, 9^ος αι.

(**) Σημ. 2
«Κατά τους βυζαντινούς χρόνους εκαλλιεργήθη και η χειρονομία,
ήτις παραλύσασα μετά την υπό των Σταυροφόρων άλωσιν του
Βυζαντίου, εσώζετο μέχρι του 1650 μ.Χ. παρέμεινε δε ως απλή
ανάμνησις εις ημάς. Η χειρονομία είναι λείψανον της αρχαίας
ελληνικής μουσικής και του ελληνικού θεάτρου. Χειρονομείν
δε και χειροσείειν παρά τοις αρχαίοις  Έλλησιν εσήμαινε
διαφόρους κινήσεις της δεξιάς χειρός, διά της συστολής δε
των δακτύλων, διά της ανυψώσεως και καταβάσεως της χειρός
διηύθυνε το μέλος ο πρώτος εν τοις άδουσιν, όστις εν τη
οργανική μουσική ίστατο επί τόπου υψηλοτέρου έχων εν όψει
άπασαν την ορχήστραν, διό και εκαλείτο μεσόχωρος ,
κορυφαίος. Έδιδε δ’ ενίοτε τον χρόνον και τον ρυθμόν διά των
χειρών, ενίοτε δε και διά των ποδών και άλλοτε διά των
οργάνων, εφ’ ώπερ και εκαλείτο ποδοψόφος, χειρονόμος κτλ.,
εκράτει δε και σιδηρά κρόταλλα ίνα ισχυρότερον κτυπά τον
χρόνον και τον ρυθμόν τoυ μέλους. {...]  Η χειρονομία ιδία
ανεπτύχθη επί Δαμασκηνού, ότε ήκμασαν και οι εικονομάχοι
βασιλείς, οίτινες ου μόνον εχορήγουν γενναίας υπέρ αυτής
αμοιβάς εις τους ψάλτας των Εκκλησιών, αλλά και συνέψαλλον
και συνεχειρονόμουν αυτοίς, και σχολήν μουσικήν προς τούτο
εις τα ανάκτορα είχον, χάριν των καλλιφώνων της αυτοκρατορίας
παίδων».
Πηγή: Γ. Ι. Παπαδοπούλου, Συμβολαί  εις την ιστορίαν της παρ’
ημίν εκκλησιαστικής μουσικής ,
εν Αθήναις, Τυπογραφείον και Βιβλιοπωλείον
Κουσουλίνου & Αθανασιάδου, 1890

Εικόνα:
Ο Αιμίλιος στον Παράδεισο!
εικαστικό του Βασίλη Πολύζου 2008