Τετάρτη 22 Οκτωβρίου 2014

Σχόλιο του Αιμίλιου: ο κ. Μπαμπινιώτης, η Αμφίπολη και ο «ένοικος του τάφου»!




Με αφορμή την πρόσφατη ανασκαφή στην Αμφίπολη
και το κατά κόρον επαναλαμβανόμενο δημοσιογραφικό
ερώτημα «ποιος είναι ο ένοικος του τάφου;», διάβασα
στη στήλη «Μικροπολιτικός» στα χθεσινά «ΝΕΑ» (ίσως
δημοσιεύτηκε και αλλού) ένα σημείωμα-παρέμβαση
του καθηγητή Γιώργου Μπαμπινιώτη, ο οποίος υποστηρίζει
ότι  «προκειμένου για τάφους δεν μιλούμε για ένοικο
του τάφου!»

Αναδημοσιεύω εδώ αυτούσιο (σκαναρισμένο) το σχετικό
«μικροπολιτικό» με το σημείωμα του κ. Μπαμπινιώτη:


(Σημ.: οι υπογραμμίσεις και τα 3 θαυμαστικά δικά μου)

Ας μου επιτραπεί, με όλο το σεβασμό και στη γνώση
και στη σοφία του κ. Μπαμπινιώτη, να αμφισβητήσω
την ορθότητα των επιχειρημάτων που αναπτύσσονται
στο παραπάνω σημείωμά του. Θα έλεγα, ότι παρατίθενται
σ’ αυτό «απλές σκέψεις του λέγοντος», χωρίς καμιά
απολύτως γλωσσολογική τεκμηρίωση. Γνωρίζει καλύτερα
παντός άλλου ο κ. Μπαμπινίώτης ότι τα γλωσσικά
φαινόμενα είναι απόρροια μακροχρόνιας χρήσης
και δεν ερμηνεύονται με τους κανόνες της τρέχουσας
«κοινής» λογικής.
Μπορεί λοιπόν γλωσσολογικά να τεκμηριωθεί και
γλωσσικά ορθά να «ειπωθεί» ως «ένοικος του τάφου»
ο νεκρός;
Θα πω, «βεβαίως, ΝΑΙ», χωρίς καμιά φιλοδοξία να
πάω στον παράδεισο και χωρίς καμιά μεταφυσική
ή θρησκευτική ανησυχία του τύπου «Θεός φυλάξοι!»,
στις οποίες όπως είναι γνωστό, δεν πιστεύω.

Και θα θυμίσω,  προς πάντα ενδιαφερόμενον,
το απαράμιλλο μεσοβυζαντινό (ή, υστεροβυζαντινό;)
λαϊκότροπο σύνολο στίχων που ονομάζεται εγκώμια
του επιταφίου
ή επιτάφιος θρήνος και
(γλωσσολογικά και μόνο!!!)  -θα θυμίσω μια
φράση που ταξίψεψε πολλούς αιώνες, αναλλοίωτη
μέχρι τις μέρες μας (με πάνδημη σχεδόν, θα έλεγα,
προφορική επανάληψη-γλωσσική επικύρωση), και
απαντά σήμερα με απόλυτη σαφήνεια στο τρέχον ερώτημα,
αν στη γλώσσα μας ο νεκρός «οικεί εν τάφω», αν μπορεί
να λογίζεται και να αποκαλείται «ένοικος του τάφου».

Ιδού:
«Η ζωή πώς θνήσκεις, πώς εν τάφω οικείς...»

Αυτά, σε αντιπαράθεση με τα περί ξενοδοχείων,
πολυκατοικιών, διαμερισμάτων κλπ, κλπ
και χωρίς να χρειάζεται να αναφερθεί κάποιος
και σε λαογραφικά στοιχεία.
Βασίλης Πολύζος, 22 του Οκτώβρη 2014

2 σχόλια:

Μηνάς Ταλ είπε...

Αγαπητέ Βασίλη ας μου επιτραπεί να καταθέσω το εξής: με την κυριολεκτική έννοια της λέξης ένοικος είναι πράγματι κάποιος που οικεί εν(τός). Είναι δηλαδή έν-οικος. Σαφώς δεν προσδιορίζεται αν πρόκειται για ζωντανό ή νεκρό. Όμως από τα συμφραζόμενα που πάντα περιβάλλουν μία λέξη σε κάποια μικρή ή μεγάλη φράση είναι δυνατόν ο ένοικος να φορτίζεται και θετικά και αρνητικά. Συνεπώς από λεξιλογική άποψη δεν θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι κάποιος νεκρός ενοικεί διότι το ρήμα οικώ προϋποθέτει λειτουργίες στις οποίες ο νεκρός δεν μπορεί να ...ανταποκριθεί. Όμως με την ευρεία γλωσσολογική προσέγγιση πώς θα μπορούσε να αποκλειστεί από έναν τάφο κάποιος ένοικος ο οποίος απολαμβάνει τις χαρές της μεταθανάτιας ζωής έστω και σε μετωνυμικό ή μεταφορικό επίπεδο; Δές και τις σχετικές δοξασίες των Αιγυπτίων όπου η ζωή μετά θάνατον τους απασχολούσε σχεδόν εξίσου με την καθ΄αυτήν ζωή...

ΑιμίλιοςEmilius είπε...

Εκείνο που έχει σημασία για το αν είναι σωστή μια "έκφραση", εκείνο που την επικυρώνει γλωσσολογικά, είναι πρωτίστως η μακροχρόνια χρήση. (Κάτι σαν την έννοια της "χρησικτησίας" στη νομική επιστήμη). Αν μια έκφραση έχει αυτό το "κεκτημένο", δεν μπορείς να την "αποδοκιμάσεις!" με επιχειρήματα του τύπου (στην περίπτωσή μας) "μα οικεί ένας νεκρός; μπορεί να θεωρηθεί ένοικος ο πεθαμένος;) Όλα αυτά είναι άσχετα.
Γι αυτό επικαλέστηκα την αναλογία της φράσης "εν τάφω οικείς", που έχει μια διαδρομή πάνω από χίλια χρόνια!
Β.