Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου 2012

αποδράσεις στο παρελθόν / φως ιλαρόν



φως ιλαρόν

είη μεθ’ υμών
η πρωινή γαλήνη
του Πηλίου
είη μεθ’ υμών
ένα φύλλο καστανιάς
κατηφορίζοντας
δίπλα στο ρυάκι
είη μεθ’ υμών
το γελαστό
φως


φως ιλαρόν
©Βασίλης Πολύζος
26.7.1988

εικόνα
Κάτω Γατζέα
τω καιρώ εκείνω
photo by Olga

Παρασκευή 28 Σεπτεμβρίου 2012

Πώς Χάθηκαν οι Κόκκινες Γραμμές - Χρονικό μιας προαναγγελθείσας φάρσας



Πώς Χάθηκαν οι Κόκκινες Γραμμές
χρονικό μιας προαναγγελθείσας φάρσας
του Βασίλη Πολύζου

κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμέ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινες γρα
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινες γρ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινες γ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινες
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκινε
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκιν
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκι
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκκ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κόκ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κό
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές κ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμές
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμέ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμμ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γραμ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γρα
κόκκινες γραμμές κόκκινες γρ
κόκκινες γραμμές κόκκινες γ
κόκκινες γραμμές κόκκινες
κόκκινες γραμμές κόκκινε
κόκκινες γραμμές κόκκιν
κόκκινες γραμμές κόκκι
κόκκινες γραμμές κόκκ
κόκκινες γραμμές κόκ
κόκκινες γραμμές κό
κόκκινες γραμμές κ
κόκκινες γραμμές
κόκκινες γραμμέ
κόκκινες γραμμ
κόκκινες γραμ
κόκκινες γρα
κόκκινες γρ
κόκκινες γ
κόκκινες
κόκκινε
κόκκιν
κόκκι
κόκκ
κόκ
κό
κ

ΕΠΙΜΥΘΙΟΝ
κοκοκό η κοκό
κικικί η κικί
κακακά η κακά
φτου κακά!
 




Δευτέρα 24 Σεπτεμβρίου 2012

Αναδρομές: Τ' Ανάπλι και τα Κάστρα του (4) - Το Παλαμήδι





                 Τ’ ΑΝΑΠΛΙ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ (4)
                      κείμενα για μια ταινία *
                      του Βασίλη Πολύζου


                        IX
Κι ύστερα ήρθαν οι Τούρκοι...
Μετά από τριών χρόνων πολιορκία πήραν τ’ Ανάπλι στα
1570. Θα το κρατήσουν κι αυτοί περίπου 150 χρόνια,
ορίζοντάς το πρωτεύουσα του σαντζακιού(7) του Μοριά,
έδρα του Μόρα-Πασά που χτίζει στη μεγάλη πλατεία το
σεράι του. Από την πολιτεία της α΄ ενετοκρατίας, από τα
κτίριά της, δεν απόμεινε τίποτε. Μόνο τα κάστρα και τα
τείχη του Αναπλιού θα μείνουν όρθια, αδάμαστα από
το χρόνο και τον πόλεμο.
Στα 1686 ο Βενετός αρχιστράτηγος Φραγκίσκος Μοροζίνης
ξαναπαίρνει το Ανάπλι. Η δεύτερη περίοδος της ενετο-
κρατίας θα κρατήσει μ.ονο τριάντα χρόνια. Η Γαληνότατη
Δημοκρατία της Αδριατικής δεν έχει πια την παλιά της
δύναμη.
Όμως στη σύντομη αυτή περίοδο οι Βενετοί θα χτίσουν
με σχέδια Γάλλων μηχανικών το φοβερότερο από τα
κάστρα τους. Το Κάστρο του Παλαμηδιού με τις οχτώ του
τάπιες. (8)
Τάπια τ΄Αγιαντρέα
Φωκίωνας
Θεμιστοκλής
Μιλτιάδης
Επαμεινώντας
Λεωνίδας
Αχιλλέας
Ρομπέρ


                         X
Η οχύρωση του Παλαμηδιού έγινε μέσα σε τρία χρόνια.
Από το 1711 ως το 1714. Ένα χρόνο αργότερα οι Τούρκοι
ξαναπαίρνουν τ’ Ανάπλι.

                                     XΙ
Η πολιορκία του Αναπλιού άρχισε στις 12 του Ιούλη 1716.
Αμπαρωμένο στα φοβερά του κάστρα, κλεισμένο στα
δυνατά του τείχη, το Ανάπλι λογαριαζόταν απόρθητο.
Το υπερασπίζονταν πέντε χιλιάδες ξένοι μαχητές, χώρια
οι ντόπιοι εθελοντές. Τα κανόνια του διαφέντευαν στεριά
και θάλασσα.
Μα κράτησε μονάχα μια βδομάδα.
Πρώτο πάρθηκε τ’ άπαρτο Παλαμήδι. Όχι με την παλικαριά,
παρά με προδοσιά.
Ο Γάλλος συνταγματάρχης που διοικούσε το πυροβολικό
του Παλαμηδιού, ο μηχανικός
La Salle,   ̶  ο Σάλας ή
Σαλαγόραγας, καταπώς τον ονομάτισαν οι Ρωμιοί 
̶   είχε
παραδώσει τα σχέδια του φρουρίου στους Τούρκους. Και
όταν στις 16 του Ιούλη Έλληνες εθελοντές βγήκαν έφοδο
να χτυπήσουν τον εχθρό, ο
La Salle πρόσταξε να ρίξουν
απάνω τους τα κανόνια.



    
 
«...Ρωμιόπουλ’ έβαλαν βουλήν εκείνη την ημέρα
    στο μετερίζι των Τουρκών να πάρουν την παντιέρα.
    Και παρευθύς εσάλπαραν έξω με τα σκεπέτα
    κι ο Σάλας έρριξε κοντά κανόνια με σακέτα.
    Ελάβωσε πολλά απ’ αυτά και σκότωσε στον τόπο
    και την αιτία του κακού την έρριξε στον κάπο...»
.
(9)

20 του Ιούλη, οι Τούρκοι, οδηγημένοι από ανθρώπους
του  
La Salle, που είχε κιόλας σφραγίσει τα κανόνια
του φρουρίου, πήραν με γιουρούσι το Παλαμήδι,
μπήκαν στην Ακροναυπλία, κατέβηκαν στ’ Ανάπλι και
το παράδωσαν στη φωτιά και στο μαχαίρι.


«...Σαββάτο μέρα πάρτηκε, ήταν κοντά το γέμα
    που μες στ’ Ανάπλι έτρεχε σαν ποταμός το αίμα...
    ...Στορία δεν ευρίσκεται στη γης την Οικουμένη
    σαν τη σκλαβιά του Αναπλιού να βρίσκεται γραμμένη.
    Δράμετε κάστρα του Μοριά, βγάλτε μεγάλοι θρήνοι
    να δήτε τη μητέρα σας τ΄Ανάπλι πως εγίνη...».
(10)


* Κείμενο για την ομώνυμη ταινία που παρουσιάστηκε 
    από την τηλεοπτική εκπομπή ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ
    Η ΑΘΗΝΑ (ΕΡΤ 1, 23-3-1986) σε σενάριο Βασίλη Πολύζου
    και σκηνοθεσία Κώστα Φωτόπουλου.
   
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
παραπομπές

(7) σαντζάκι (τουρκ. sancak): διοικητική περιφέρεια κατά την
      τουρκοκρατία, υποδιαίρεση του βιλαετιού.
(8) τάπια (και ντάπια, τουρκ.
dabya): προμαχώνας, πολεμίστρα
(9) Από το έργο Συμφορά και αιχμαλωσία Μορέως  του Μάνθου
      Ιωάννου,
στιχουργού από τα Ιωάννινα (18ος αι.)
(10)
Λαϊκός Θρήνος

εικόνες (από επάνω προς τα κάτω)

1. Το Ναύπλιο. Χαλκογραφία του χαράκτη Gaspar Bouttats
    (1625 - 1703).
2.
Άποψη του Αναπλιού με το Παλαμήδι, χάραξη σε ατσάλι.
    Έργο του  J.J. Wolfensberger (1797 – 1850), 1844.     
3. Τα Κάστρα του Παλαμηδιού. Χαλκογραφία του
S. Vincenzo
    
da Canal.
4. Προμαχώνας του Παλαμηδιού.

Πέμπτη 20 Σεπτεμβρίου 2012

Αναδρομές: Τ' Ανάπλι και τα Κάστρα του (3) - "έκαμαν πάσαν τέχνην και έβγαλαν την θάλασσαν"





      Τ’ ΑΝΑΠΛΙ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ (3)
               κείμενα για μια ταινία *
               του Βασίλη Πολύζου


                            VI
Από τα 1470 οι Βενετοί αρχίζουν τα μεγάλα οχυρωματικά
έργα στην Ακροναυπλία και το Μπούρτζι. Ανατολικά από
το Φράγκικο χτίζουν ένα τρίτο κάστρο, το
Castello di Toro,
το Κάστρο των Τόρων. Κάτω από το κάστρο, μετά από
μια εκτεταμένη επίχωση πάνω στη ρηχή θάλασσα, δημι-
ουργούν την καινούρια πολιτεία του Αναπλιού. Και τη
ζώνουν με δυνατό τείχος.




                         VII
«...Τότε ο Αφέντης του τόπου, ήγουν ο Βενετσάνος, με
τον λαόν ομού του Αναπλίου έκαμεν πάσαν οικονομίαν
και έκτισαν τριγύρου τα τείχη, καθώς φαίνονται έως
την σήμερον. Και μέσα όπου ήτον η θάλασσα, έως κάτω
εις την ρίζαν των κάστρων των βουνών, έκαμαν πάσαν
τέχνην και έβγαλαν την θάλασσαν, διότι ήτον ολίγη, και
έρριψαν χώμα πολύ και εκαταπλάκωσαν την θάλασσαν
και έκτισαν επάνω σπήτια. Ο Αφέντης του τόπου, ο
Βενετσάνος, έδωκεν ευεργεσίας και χαρίσματα πολλά
των Χριστιανών όπου ήρχονταν από έξω και εκατοικούσαν
μέσα εις το Ανάπλι, και έδωκε και ταύτην την χάριν, ότι
οποίος ήλθε απ’ έξω και εκατοίκησεν εις το Ανάπλι και
κάμει επτά χρόνους να λέγεται τζιταδίνος, ήγουν εντόπιος.
Και ωσάν εκυρίευσεν ο Τούρκος τον Μωρέαν αφήναν οι
Χριστιανοί από τα κάστρη και από τας χώρας τα οσπή-
τιά τους και τα άλλα τους πράγματα και ταις ευημερίαις
τους και ήρχονταν φαμελικώς και έμπαιναν μέσα εις το
Ανάπλι και εκατοικούσαν και εγίνουνταν εντόπιοι δια να
λείψουν από τα πάθη των Τούρκων...και έκτισαν σπήτια
εύμορφα...και έκαμαν και Παλάτι του αφεντός και
Φόρον...» (4), (5)



                           VIII
Το Κάστρο των Τόρων άρχισε να χτίζεται από το 1470,
στα χρόνια του Προβλεπτή(6)
Vettore Pasqualigo. Το ίδιο
και το κάστρο στο νησάκι του κόλπου, το Μπούρτζι.
Την επιστασία και για τα δύο έργα είχε ο Βενετός
αρχιτέκτονας
Antonio Gambello. Είναι κάστρα της Ανα-
γέννησης, όπως ήταν πόλη της Αναγέννησης και το
καινούριο Ανάπλι της πρώτης ενετοκρατίας, η
Napoli di
Romania. Το ανάγλυφο λιονταρόγατο που βρίσκεται
ακόμη και σήμερα πάνω από την Πύλη του Κάστρου
των Τόρων εκφράζει κι αυτό την ίδια εποχή.

* Κείμενο για την ομώνυμη ταινία που παρουσιάστηκε
    από την τηλεοπτική εκπομπή ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ
    Η ΑΘΗΝΑ (ΕΡΤ 1, 23-3-1986) σε σενάριο Βασίλη Πολύζου
    και σκηνοθεσία Κώστα Φωτόπουλου.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ


παραπομπές

(4) ψευδο-Δωροθέου, Βιβλίον ιστορικόν περιέχον εν συνόψει
      διαφόρους και εξόχους ιστορίας. Ενετίησιν 1681.  (Δες,
      Σέμνης Καρούζου, το Ναύπλιο, έκδοση Εμπορ. Τράπεζας, 1979).
(5) «Το χαρακτηριστικώτερον και μάλλον διαδεδομένον Ιστορικόν
      ανάγνωσμα των χρόνων της Τουρκοκρατίας είναι το φερόμενον
      υπό τους τίτλους Χρονογράφος ή Βιβλίον ιστορικόν, αποδιδόμενον
      δε εις ανύπαρκτον μητροπολίτην Μονεμβασίας Δωρόθεον.
      Πρόκειται περί δημώδους χρονογραφίας από κτίσεως κόσμου
      (είς τινα χειρόγραφα από του Κωνσταντίνου του Μεγάλου) μέχρι
      του 1589 και του 1595, σωζομένης εις τεσσαράκοντα και πλέον
      χειρόγραφα του δεκάτου έκτου και δεκάτου εβδόμου αιώνος εις
      παραλλασσούσας διατυπώσεις». Διονύσιος Α. Ζακυθηνός
      Μεταβυζαντινή και Νεωτέρα Ελληνική Ιστοριογραφία [Από τα
      Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1974].
(6) προβλεπτής (και πρεβεδούρος, ιταλ.
proveditore): αξιωματούχος
    
της Βενετικής Δημοκρατίας στις βενετοκρατούμενες ελληνικές
      περιοχές. Αρμόδιος για διοικητικά, αλλά και αστικά και εκκλησια-
      στικά ζητήματα. Η ετυμολογία του όρου ερίζεται, καθώς και η
      απόδοσή του στα Ελληνικά.


εικόνες
(από επάνω προς τα κάτω)

1. Ακροναυπλία. Η Πύλη των Τόρων.
2. και 3. Το υπέρθυρο
της Πύλης των Τόρων με το ανάγλυφο
     λιονταρόγατο.
4. και 5. Λιονταρόγατο από το κατεδαφισμένο παραθαλάσσιο
    τείχος. Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου. Διακρίνεται η λατινική
    επιγραφή
PAX TIBI MARCE EVANGELISTA (Ειρήνη σοι, Μάρκε
    Ευαγγελιστή).
Η ίδια φράση και στη ζωγραφιά του Φώτη
    Κόντογλου (6).
6. Το Μπούρτζι. Εσωτερική αυλή.

Κυριακή 16 Σεπτεμβρίου 2012

Αναδρομές: Τ' Ανάπλι και τα Κάστρα του (2) - "και δεν εγκαρτερούσαν βοήθειαν από καμμίαν αφεντίαν"




Τ’ ΑΝΑΠΛΙ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ (2)
κείμενα για μια ταινία *
του Βασίλη Πολύζου
                        IV
«Ολαός εστενοχωρήθηκε πολύ από από τροφήν και
άλλα πολλά καλα, ότι ήλθον πολλοί να αποθάνουν εις
τον αποκλεισμόν εκείνον και δεν εγκαρτερούσαν βοήθειαν
από καμμίαν αφεντίαν. Και έτζι εβγήκαν από τους
πρώτους του Αναπλίου και επροσκύνησαν τον Πρίγκηπον
και έκαμαν συμφωνίαν μετ’ αυτόν ότι το Ανάπλι έχει
Καστέλλια δύο, απάνω εις τα τραχώνια του βουνού και
το ένα να είναι του Πριγκήπου και το άλλο των Ρωμαίων.
Και έτζι το έστερξεν αυτός ο Πρίγκηπος... Και αυτά τα
δύο Κάστρα, οπού το ένα είναι προς το μέρος της Ανατολής
ελέγετο Φράγκικον, το δε άλλο όπου ήταν εις το μέρος
της Δύσης ελέγετο Ρωμέϊκον και έτζι ονομάζονται έως
την σήμερον...».
(4), (5)



                               V
O πρίγκηπας ήταν ο Φράγκος ηγεμόνας της Αχαΐας
Γοδεφρείδος Βιλαρδουίνος που αφού πήρε το Ναύπλιο
το παραχώρησε στο Δούκα της Αθήνας Όθωνα
de La Roche.
Το Ανάπλι που τότε περιοριζόταν στον οχυρωμένο χώρο
της Ακροναυπλίας μέσα στα δύο κάστρα του έμεινε στα
χέρια των Φράγκων για εκατόν ογδόντα χρόνια. Το 1389
η Φράγκισσα αφέντρα του, η σιγνιόρα Μαρία, το πούλησε
στη Βενετιά. Ο Βενετσάνος Προβλεπτής
Pierazzo Malipiero
πήρε την πόλη χωρίς αντίσταση. Οι βενετσάνικες γαλέρες
βρίσκουν στον κόλπο του Αναπλιού έναν ακόμη σταθμό
στα ταξίδια τους προς την Ανατολή. Θα αράζουν εκεί για
τα επόμενα εκατόν πενήντα χρόνια. Αυτή είναι η περίοδος
της πρώτης ενετοκρατίας για το Ναύπλιο.

* Κείμενο για την ομώνυμη ταινία που παρουσιάστηκε από την
   τηλεοπτική εκπομπή ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ Η ΑΘΗΝΑ
   (ΕΡΤ 1, 23-3-1986) σε σενάριο Βασίλη Πολύζου και σκηνοθεσία
   Κώστα Φωτόπουλου.
   

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ



παραπομπές
(4) ψευδο-Δωροθέου, Βιβλίον ιστορικόν περιέχον εν συνόψει
      διαφόρους και εξόχους ιστορίας. Ενετίησιν 1681.  
(Δες,
      Σέμνης Καρούζου, το Ναύπλιο, έκδοση Εμπορ. Τράπεζας, 1979).
(5) «Το χαρακτηριστικώτερον και μάλλον διαδεδομένον Ιστορικόν
      ανάγνωσμα των χρόνων της Τουρκοκρατίας είναι το φερόμενον
      υπό τους τίτλους Χρονογράφος ή Βιβλίον ιστορικόν, αποδιδόμενον
      δε εις ανύπαρκτον μητροπολίτην Μονεμβασίας Δωρόθεον.
      Πρόκειται περί δημώδους χρονογραφίας από κτίσεως κόσμου
      (είς τινα χειρόγραφα από του Κωνσταντίνου του Μεγάλου) μέχρι
      του 1589 και του 1595, σωζομένης εις τεσσαράκοντα και πλέον
      χειρόγραφα του δεκάτου έκτου και δεκάτου εβδόμου αιώνος εις
      παραλλασσούσας διατυπώσεις».
Διονύσιος Α. Ζακυθηνός
      Μεταβυζαντινή και Νεωτέρα Ελληνική Ιστοριογραφία [Από τα
      Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1974].

εικόνες (από επάνω προς τα κάτω)
1. Σχέδιο του περιηγητή
Camocio (1571). Δεξιά σημειώνεται το
   
Castel di Greci (Ρωμέϊκο) και στη μέση το Castello di Franchi
    (Φράγκικο).
2 και 3. Δυο ζωγραφιές του Φώτη Κόντογλου.