Αναδρομές: Θέλει Αρετήν και Τ'ολμην η Ελευθερία (4), ΕΡΤ 1, 23.11.1986

(συνέχεια)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΑΡΣΑΚΙΔΗΣ (live)
"Μετά το βομβαρδισμό, σαν παιδί τότε, ξεκίνησα με το πρώτο
τραμ που κατέβηκε στην πόλη, -θα πρέπει να ’χε περάσει
κανένα ημίωρο από τον βομβαρδισμό- και εκεί με τους
τραυματίες και τους νεκρούς που τους είχαν περιμαζέψει ήδη ,
το θέαμα που αντίκρισα και με συγκλόνισε και με κυνηγούσε σαν
αίσθηση, σαν όραμα για πολλά χρόνια μετά, και ακόμη σήμερα
καμιά φορά το θυμάμαι και συγκλονίζομαι, είναι τα πολλά
πληγωμένα άλογα που υπήρχαν. Δηλαδή ξεκοιλιασμένα, με
σχισμένους λαιμούς...

...Θυμάμαι συγκεκριμένα στην Αχειροποίητο ήταν ένα...ένα..
ήταν πεσμένο κάτω, μ’ανοιγμένη την κοιλιά, με σχισμένο το
λαιμό, παρακαλούσε ο κόσμος το χωροφύλακα, κάποιοι
παρακάλεσαν να το σκοτώσει για να μην...κι ο χωροφύλακας
έλεγε ότι είναι του δημοσίου οι σφαίρες, ότι στοιχίζει η καθεμιά
δώδεκα δραχμές-πόσο έλεγε...,και δεν έχει δικαίωμα να το
σκοτώσει. Θυμάμαι δηλαδη μου δημιούργησε εντύπωση αυτή η
προσήλωση του χωροφύλακα στους τύπους, ας πούμε, κι ένα
ζώο που σφάδαζε εκείνη τη στιγμή...
Ύστερα ένα άλογο που είδα στην Πλατεία Αριστοτέλους να
στέκεται στα τρία πόδια, το ένα ήταν κομμένο...θυμάμαι τα μάτια...
εκείνο το κοίταγμα το βουβό κι εκείνα τα δάκρυα, το υγρό, το
απελπισμένο βλέμμα που τελικά παρακαλούσε, ικέτευε για
βοήθεια...και θυμάμαι η νύχτα που πέρασε ήταν συγκλονιστική
νύχτα, έβλεπα αυτά τα μάτια να με κυνηγούν μέσα στο όνειρο.
Αυτή ήταν η πρώτη γεύση του πολέμου.

Από το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ του Οδυσσέα Ελύτη
Μελοποίηση: Μικης Θεοδωράκης
Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ (απόσπασμα)
Απαγγελία: Μάνος Κατράκης

"Κι ότι ήμασταν πολύ σιμα στα μέρη όπου δεν έχει
καθημερινές και σκόλες, μήτε αρρώστους και γερούς,
μήτε φτωχούς και πλούσιους, το καταλαβαίναμε.

Γιατί κι ο βρόντος πέρα, κάτι σαν καταιγίδα πίσω απ’ τα βουνά,
δυνάμωνε ολοένα...

...Ύστερα και γιατί, ολοένα πιο συχνά,
τύχαινε τώρα ν’ απαντούμε, απ’ το άλλο μέρος νά ’ρχονται
οι αργές οι συνοδείες με τους λαβωμένους.

Όπου απιθώνανε χάμου τα φορεία οι νοσοκόμοι,
με τον κόκκινο σταυρό στο περιβραχιόνιο,
φτύνοντας μέσα στιςπαλάμες, και το μάτι τους
άγριο για τσιγάρο. Κι όπου κατόπι σαν ακούγανε
για πού τραβούσαμε, κουνούσαν το κεφάλι,
αρχινώντας ιστορίες για σημεία και τέρατα.

Όμως εμείς το μόνο που προσέχαμε
ήταν εκείνες οι φωνές μέσα στα σκοτεινά, που ανέβαιναν,
καυτές ακόμη από την πίσσα του βυθού ή το θειάφι.
«Όι όι, μάνα μου», «όι όι, μάνα μου»,

και κάποτε, πιο σπάνια, ένα πνιχτό μουσούνισμα,

ίδιο ροχαλητό, πού ’λεγαν, όσοι ξέρανε,
είναι αυτός ο ρόγχος του θανάτου."

ΚΩΣΤΑΣ ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ (live)

"Ύστερα ήρθαν τα χρόνια της Κατοχής. Βέβαια ήταν χρόνια τραγικά,
το πρόβλημα της επιβιώσεως ήταν τρομερό, πέθαινε ο κόσμος
στους δρόμους. Γνωστά πράγματα αυτά, να μην τα λέμε πάλι.
Αλλά το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ, είχαν οργανωθεί και ήταν οι ομάδες
αντιστάσεως εναντίον του κατακτητή.
Βέβαια αυτά τα πράγματα θέλανε και μια βοήθεια εικαστική,
ας πούμε πολλές αφίσες μικρές, ξυλογραφίες, διάφορα άλλα
πράγματα, τα οποία κρυφά τοιχοκολλούσαν για να πληροφορήσουν
τον κόσμο, που ήταν ανάγκη να μάθει, ή για να παροτρύνουν τον
κόσμο, ή για διάφορους άλλους λόγους.

Τα οποία, βέβαια, ήταν πάρα πολύ δύσκολο να γίνουν, πολλοί
έχασαν τη ζωή τους..."

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Σημείωση
Εικόνες (από επάνω προς τα κάτω):

1. Γιώργος Σικελιώτης. Από αντιστασιακό έντυπο
2. Από λιθογραφία της εποχής , συλλογή Εθνολογικού Μουσείου, (λεπτομέρεια)
3. Αλέξανδρος Αλεξανδράκης . «Έρποντας», λάδι, ιδιωτική συλλογή
4. Ουμβέρτος Αργυρός. «Αναγνώριση Ελληνικού Ιππικού – Β. Ήπειρος»,
λάδι, συλλογή Πολεμικού Μουσείου
5. Ουμβέρτος Αργυρός. «Προώθηση βαρέος πυροβολικού – Β. Ήπειρος»,
λάδι, συλλογή Πολεμικού Μουσείου»
6. Αλέξανδρος Αλεξανδράκης. «Προέλαση», λάδι, ιδιωτική συλλογή
7. Ουμβέρτος Αργυρός. «Μεταφορά τραυματία», λάδι,
συλλογή Πολεμικού Μουσείου
8 και 9. Από λιθογραφία εποχής, συλλογή Μουσείου Μπενάκη
10. Γιώργος Σικελιώτης. «Τραυματίας», κάρβουνο, ιδιωτική συλλογή
11. Γιάννης Στεφανίδης. Αυτοσχέδιο «κυλινδρικό πιεστήριο» που τύπωνε
χαραγμένο λινόλεουμ για αφίσες στα χρόνια της κατοχής
12. Αντώνης Κανάς. Σχέδιο, ιδιωτική συλλογή


Οι εικόνες αυτές μαζί με πλήθος άλλες είναι μέρος
του εικαστικού υλικού που χρησιμοποίησα στα πλάνα
της ταινίας Θέλει Αρετήν και Τόλμην η Ελευθερία.
Πηγή: Το Λεύκωμα Εικαστικές Μαρτυρίες των Ασαντούρ
Μπαχαριάν και Πέτρου Ανταίου που εκδόθηκε από το
Υπουργείο Πολιτισμού το 1986.
Βασίλης Πολύζος, Δεκέμβρης 2011