Αναδρομές: Τα 24 Χωριά (2)

.

..................Τα 24 Χωριά (2)
..................................Στη μνήμη του Κίτσου Μακρή

.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Το ντοκιμαντέρ «Τα 24 Χωριά» προβλήθηκε από την εκπομπή
«Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα» της ΕΡΤ 1 το 1985,
καθώς και τις δυο επόμενες χρονιές σε επανάληψη.

.

Έρευνα και κείμενο-σενάριο: Βασίλης Πολύζος
Σκηνοθεσία: Κώστας Φωτόπουλος
Δ/νση φωτογραφίας: Βαγγέλης Καραμανίδης
Μοντάζ: Κατερίνα Μαυροκεφαλίδου

.

Η ανάρτηση αφιερώνεται στη μνήμη
του λαογράφου Κίτσου Μακρή

που η αμέριστη συνδρομή του
και οι πολύωρες συνεντεύξεις
που μου παραχώρησε στα 1985
στο σπίτι του στο Βόλο
στάθηκαν πολύτιμες
για τη δημιουργία της ταινίας.
………………………………………………………………….

.

Τα 24 Χωριά (2)
του Βασίλη Πολύζου
(αποσπάσματα από το κείμενο:
συνέχεια από την προηγούμενη ανάρτηση)

.

Σημ.: Μέσα σε αγκύλες και με πλάγια γράμματα
παραθέτω κομμάτια από τις συνεντεύξεις
του Κίτσου Μακρή, τα οποία ακούγονταν
και στην ταινία με τη φωνή του.
Εκτός αγκυλών το δικό μου κείμενο.

.[Κίτσος Μακρής: «Κατά τη μεσαιωνική εποχή το Πήλιο
γίνεται μοναστικό όρος, δηλαδή εκεί ιδρύονται πολλά
μοναστήρια.Γύρω από τα μοναστήρια, κατά το 16ο
αιώνα, αρχίζουν να δημιουργούνται μικροί οικισμοί
από ανθρώπους οι οποίοι δουλεύαν στα κτήματα
των μοναστηριών. Κι αυτό συμβαίνει γιατί όταν ήρθαν

οι Τούρκοι έδιωξαν τους ανθρώπους απ’ τις εύφορες
πεδιάδες του κάμπου. Οι μικροί αυτοί οικισμοί
σιγά σιγά αρχίζουν να αναπτύσσονται, αλλά παραμένουν
πάντοτε κάτω από την πολιτική και πνευματική
καθοδήγηση των μοναστηριών.΄Οταν αργότερα

- και εννοούμε στις αρχές του 17ου αιώνα – αρχίζει

να δημιουργείται η δευτερογενής παραγωγή,
τα χωριά αναπτύσσονται και τότε έχουν και πολύ
περισσότερες ανάγκες.]
.
Έρχονται τότε οι ξακουστοί μαστόροι από την Ήπειρο.
Χτίστες και πελεκάνοι απ’ την Πυρσόγιαννη.
Ταγιαδόροι από το Τούρνοβο.
Ζωγράφοι απ’ τους Χιονάδες.
Οι Ζουπανιώτες.
Χειμώνα φτάνει ο πρωτομάστορας μονάχος,

να κλείσει τη δουλειά. Να συμφωνήσει
θεμελιάτικα, ζιαφέτια, μαντιλώματα.
Κι ύστερα , από καβαλάρη ως καβαλάρη Άγιο,
απ’ τ’ Αϊ-Γιωργιού ως τ’ Αϊ-Δημήτρη,
θά ’ρθει το συνεργείο να δουλέψει.
Χτίζουν σχολειά, εκκλησιές, γεφύρια, βρύσες, σπίτια.
.
[Κίτσος Μακρής: Όταν αυτοί οι τεχνίτες έρχονται
στο Πήλιο, ήδη στον τόπο τους έχει διαμορφωθεί
αυτός ο αρχιτεκτονικός τύπος που λέγεται
βορειοελλαδίτικος. Και αυτόν εφαρμόζουν

στο σπίτι, είτε μεγάλο είναι είτε μικρό. Γιατί
δεν υπάρχει διαφορά στον αρχιτεκτονικό τύπο,
ανάμεσα στο πολύ μικρό λαϊκό σπίτι, στο κάπως
μεγαλύτερο, το λεγόμενο «νοικοκυρόσπιτο»,

και στο αρχοντικό. Η διαφορά έγκειται στο μέγεθος,

στα υλικά και στον πλούτο της διακόσμησης.
Τα πρώτα είναι εντελώς ακόσμητα, τα δεύτερα
ίσως έχουν κάτι, και τα τρίτα είναι

πλούσια διακοσμημένα με ζωγραφιές, με ξυλόγλυπτα,

με φεγγίτες, μ’ ένα σωρό άλλα πράγματα.]
.
Το πηλιορείτικο αρχοντικό είναι τρίπατο:
κατώι, μεσοπάτωμα και πάνω πάτωμα.
Το κατώι και το μεσοπάτωμα είναι χτισμένα

με πέτρα. Οι τοίχοι τους χοντροί, πολλές φορές
φτάνουν σχεδόν ένα μέτρο πάχος. Δοκάρια
από ξύλο καστανιάς, τα «χατίλια», μπαίνουν
μέσα στους τοίχους για να τους δένουν πιο γερά.
Από χοντρό ξύλο καστανιάς είναι και η εξώπορτα
του σπιτιού,που ανοίγει στο κατώι. Εκεί
αποθηκεύονται τα τρόφιμα για όλη τη χρονιά.
Λάδι, κρασί, ελιές, όσπρια.
Στο μεσοπάτωμα είναι τα χειμωνιάτικα
δωμάτια. Καθένα με το τζάκι του, με τα
μεντέρια για τον ύπνο. Τα χειμωνιάτικα έχουν
μικρά παράθυρα με τζαμιλίκια.
Η λιθοδομή δεν συνεχίζεται στον επάνω όροφο,
παρά μόνο στη βορεινή πλευρά , για να κρατάει
τη βαριά στέγη. Οι άλλοι τοίχοι είναι από τσατμά
ή μπαγδατή.
Στον επάνω όροφο, που έχει πολλά παράθυρα
και φεγγίτες, βρίσκουμε το «δοξάτο», ευρύχωρο
χολ και τους «οντάδες». Είναι οι χώροι της θερινής
διαβίωσης για την οικογένεια και ο χώρος υποδοχής,
ο «καλός οντάς». Στα πλουσιόσπιτα ο χώρος αυτός
είναι ζωγραφισμένος. Λέγεται, γι’ αυτό,
«γραμμένος οντάς».
Η στέγη είναι ξύλινη. Σκεπασμένη με πλάκες
από σχιστόλιθο, φολιδωτά τοποθετημένες. Οι στέγες
προεξέχουν 60-80 εκατοστά. Προστατεύουν έτσι
το επάνω πάτωμα από τη βροχή και ρυθμίζουν
τον ηλιασμό του σπιτιού, ανάλογα με την ώρα
της μέρας και την εποχή.
……………………………………………………………………………
(Θα συνεχιστεί)
।
Φωτογραφίες (από πάνω προς τα κάτω):
α. Άποψη της Πορταριάς, αρχές 19ου αι.
β. Βρύση στην πλατεία του Αγ. Νικολάου (Πορταριά)
από το προσωπικό μου αρχείο
γ. Σταγιάτες, η βρύση με την τούρκικη επιγραφή
από το προσωπικό μου αρχείο
δ. Μοναστήρι Αγίου Αθανασίου