(συνέχεια)
Από το
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ του
Οδυσσέα Ελύτη
Απαγγέλλει ο ηθοποιός
Ντίνος Καρύδης (live)
"Σελδζούκοι ροπαλοφόροι καραδοκούν.
Χαγάνοι ορνεοκέφαλοι βυσσοδομούν.
Σκυλοκοίτες και νεκρόσιτοι κι ερεβομανείς
κοπροκρατούν το μέλλον.
Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί,
όπου και να θολώνει ο νους σας,
μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό
και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη".
ΚΩΣΤΑΣ ΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ (live)
Θυμάμαι τότε με τις μεγάλες εκείνες εκτελέσεις που γινότανε
στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, που από το σπίτι που έμενα
άκουα τους πυροβολισμούς, δεν έβλεπα βέβαια τίποτα και πήγα
και είχα κάνει ένα σχέδιο ύστερα από κάνα δυο μέρες ̶ που έχω ένα...
έναν τοίχο...επάνω συρματοπλέγματα και τη σκιά ενός ήρωα που
έμεινε η σκιά του να θυμίζει...να κρατάει τη σημαία του τόπου μας
κι αυτός να ’ναι πεσμένος μπροστά.
Ήτανε ίσως μια μοναδική περίπτωση που είχα βρει έναν τρόπο,
λεπτό ίσως, πιο συγκινητικό, και όχι απευθείας αφήγηση, για να
δώσω αυτό το τραγικό γεγονός εκείνης της ημέρας.
ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Αντρέας Λυκουρίνος μαθητής 14 χρόνων, σύνδεσμος εαμικών
οργανώσεων. Τουφεκίστηκε στις 5.9.43
Διαβάζει ο ηθοποιός
Ντίνος Καρύδης (live)
«Πατέρα,
Με πηγαίνουν στην Καισαριανή για εκτέλεση με άλλους επτά
κρατουμένους. (Σημειώνονται ονοματεπώνυμα.)
Σε παρακαλώ πολύ ειδοποίησε τα σπίτια τους. Μη λυπάστε.
Πεθαίνω γα τη λευτεριά και την Πατρίδα.
Αντρέας»
ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΑΡΣΑΚΙΔΗΣ (live)
Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, σαν παιδί ζωγράφιζα πάντα. Ήταν
μια μορρή δικαίωσης μέσα στο παιδικό μου περιβάλλον. Κι αργότερα,
στην κατοχή, συνειδητοποίησα κάποια φορά, -με βοήθησαν κι άλλοι
συναγωνιστές μου, νεαροί τότε όλοι μας- ότι το σκίτσο μπορεί να
αποτελέσει ένα επί πλέον όπλο, δίπλα στα γραψίματα του τοίχου,
κοντά στα χωνιά, κοντά στην όλη ας πούμε αγωνιστική δραστηριότητα
-να αποτελέσει ένα όπλο επί πλέον, ας πούμε, στην πάλη μας απέναντι
στο Γερμανό κατακτητή. Τα σκίτσα αυτά, γελοιογραφίες τις περισσότερες
φορές, τα διακινούσαμε μέσα σε χώρους εργοστασίων, στις γειτονιές,
μεγεθυμένα γινόταν πανό που τα βάζαμε σε περάσματα για να τα
βλέπει ο κόσμος, στην απλοποιημένη τους μορφή, τρυπημένα με
καρφιτσούλα σε στένσιλ επάνω, γινόταν προκηρύξεις και μοιραζόνταν
ή ακόμα περνούσαν και χέρι με χέρι και στα σχολεία, στα γυμνάσια,
στους χώρους εργασίας, για να μπορέσουν ας πούμε να γελάσουν
κάπως οι εργαζόμενοι και να συνειδητοποιήσουν μέσα από αυτά
ένα κάποιο μήνυμα αντιστασιακό.
Από το
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ του
Οδυσσέα Ελύτη
ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΤΡΙΤΟ - Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΔΟΣ
Μελοποίηση:
Μίκης Θεοδωράκης
Απαγγελία:
Μάνος Κατράκης
"Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παιδιά και λάβανε
την απόφαση, επειδή τα κακά μαντάτα πλήθαιναν στην πρωτεύουσα,
να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες με το μόνο πράγμα
που τους είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τ’ ανοιχτό
πουκάμισο, με τις μαύρες τρίχες και το σταυρουδάκι του ήλιου.
Όπου είχε κράτος και εξουσία η Άνοιξη.
Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνήθιο να γιορτάζει
τον άλλο Σηκωμό, τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο.
Και νωρίς εβγήκανε καταμπροστά στον ήλιο, με πάνου ως κάτου
απλωμένη στην αφοβιά σα σημαία, οι νέοι με τα πρησμένα πόδια
που τους έλεγαν αλήτες.
Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί, και γυναίκες, και
λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκανίκια.
Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές, πού ’λεγες
είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα.
Τέτοιας λογής αποκοτιές, ωστόσο, μαθαίνοντας οι Άλλοι, σφόδρα
ταράχθηκαν. Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους,
λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες,
με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μια πήχη φωτιά κάτω
απ’ τα σίδερα, με τις μαύρες κάνες και τα δόντια του ήλιου.
Όπου μήτε κλώνος μήτε ανθός, δάκρυο ποτέ δεν έβγαλαν.
Και χτυπούσανε όπου νά ’ναι, σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση.
Και η Άνοιξη ολοένα τους κυρίευε.
Σα να μην ήτανε άλλος δρόμος πάνω σ’ ολάκερη τη γή, για να
περάσει η Άνοιξη παρά μονάχα αυτός,
και να τον είχαν πάρει αμίλητοι, κοιτάζοντας πολύ μακριά, πέρ’ απ’ την
άκρη της απελπισιάς, τη Γαλήνη που έμελλαν να γίνουν, οι νέοι με
τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες,
και οι άντρες, και οι γυναίκες, και οι λαβωμένοι με τον επίδεσμο
και τα δεκανίκια.
Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα. Και θερίσανε
πλήθος τα θηρία, και άλλους εμάζωξαν.
Καί την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα."
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Σημείωση 1
Εικόνες (από επάνω προς τα κάτω):
1. Σπύρος Βασιλείου. «Ο θρήνος των Καλαβρύτων», πλάγιο ξύλο
2. Χρίστος Δαγκλής. «Γουδί, 29 Μαΐου 1944», ξυλογραφία εμπνευσμένη
από το μαρτύριο της αγωνίστριας Άννας Παρλιάρου
3. . Άννα Κινδύνη-Μαρουδή. Σχέδιο
4. Βάσω Κατράκη. «Βασανιστήριο», ξυλογραφία
5. Σπύρος Βασιλείου. «Ο θρήνος των Καλαβρύτων», (λεπτομέρεια)
6. Τάσσος. Ξυλογραφία
7. Γιώργος Σικελιώτης. «Κρεμασμένος», σχέδιο, ιδιωτική συλλογή
8. Ηλίας Φέρτης. «Γυναίκες στο απόσπασμα», τέμπερα, συλλογή
του καλλιτέχνη
9. Αλέκος Κοντόπουλος. Το κατέβασμα της Γεμανικής σημαίας
απ’ την Ακρόπολη, σχέδιο 1941
10. Ασαντούρ Μπαχαριάν. Προσχέδιο για πανώ 25ης Μαρτίου
11. Γιάννης Στεφανίδης. Λινόλεουμ από παράνομο έντυπο
12. Γιώργος Σικελιώτης. «Ανάπηροι», μελάνι και μολύβι, ιδιωτική
συλλογή
13. Γιώργος Σικελιώτης. «Διαδήλωση», μολύβι, ιδιωτική συλλογή
14. Αλέκος Κοντόπουλος. «Το μπλόκο», μελάνι, ιδιωτική συλλογή
15. Αντώνης Πολυκανδριώτης. «Ο προδότης», τέμπερα, ιδιωτική
συλλογή
16. Αντώνης Κανάς. «Ο χαφιές», μολύβι, ιδιωτική συλλογή
17. Τάσσος. «Το μπλόκο της Κοκκινιάς», ξυλογραφία
18. Σόφη Κεφάλα. «25 Μαρτίου 1943 στο Σύνταγμα», ακουαρέλα,
ιδιωτική συλλογή
19. Βάλιας Σεμερτζίδης. «Η διαδήλωση», ιδιωτική συλλογή
20. Βάσω Κατράκη. «Διαδήλωση στην κατοχή», ξυλογραφία
21. Τάσσος. «Οι διακόσιοι της Πρωτομαγιάς του ’44», ξυλογραφία
Οι εικόνες αυτές μαζί με πλήθος άλλες είναι μέρος
του εικαστικού υλικού που χρησιμοποίησα στα πλάνα
της ταινίας Θέλει Αρετήν και Τόλμην η Ελευθερία.
Πηγή: Το Λεύκωμα Εικαστικές Μαρτυρίες των Ασαντούρ
Μπαχαριάν και Πέτρου Ανταίου που εκδόθηκε από το
Υπουργείο Πολιτισμού το 1986.
Από την ίδια έκδοση είναι και το κείμενο της επιστολής
του ήρωα μαθητή Αντρέα Λυκουρίνου, που ακούστηκε στην
ταινία.
Σημείωση 2
Η ταινία-ντοκιμαντέρ Θέλει Αρετήν και Τόλμην
η Ελευθερία γυρίστηκε για λογαριασμό
της εκπομπής Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα
το φθινόπωρο του 1986 και προβλήθηκε από
την τηλεόραση της ΕΡΤ ως αφιέρωμα στην ημέρα
της Εθνικής Αντίστασης, στις 23 του Νοέμβρη 1986
(δείτε το σχετικό, αναλυτικό δημοσίευμα στη
Ραδιοτηλεόραση, τεύχος 875, 22-28 Νοεμ. 1986,
που δημοσίευσα στην πρώτη ανάρτηση του θέματος αυτού).
Συντελεστές της ταινίας:
Σενάριο και σκηνοθεσία: Βασίλης Πολύζος
Κάμερες: Σ. Μιχαλόπουλος, Δ. Μπασκάκης, Π. Μαρινόπουλος
Ηχολήπτης: Α. Κολλιός
Μοντάζ: Γ. Φωτεινάκης
Μιξάζ: Γ. Ελματζόγλου
Μουσική επιμέλεια: Βασίλης Πολύζος
Εικαστικός σύμβουλος: Μάνος Στεφανίδης
Βασίλης Πολύζος, Ιανουάριος 2012
